Het Grondstoffenakkoord

Met het opstellen van het Rijksbrede programma ‘Nederland circulair in 2050’, zijn landelijk de eerste stappen richting een circulaire economie gezet. Ook in Zuid-Holland wordt er op een circulaire economie ingezet. De provincie heeft samen met 180 andere partijen het ‘Nationaal Grondstoffenakkoord’ ondertekend en sindsdien verschillende onderzoeken laten uitvoeren naar de potentie van de circulaire economie in de regio. Tevens worden er verschillende beleidsinstrumenten ontwikkeld om de transitie te stimuleren. Ook in de Omgevingsvisie is circulaire economie als integraal onderdeel opgenomen.

De waardepiramide: van lineair naar circulair

Bedrijven spelen een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. Dit vraagt om een andere omgang met grondstoffen en nieuwe businessmodellen. Daarom is het van belang in kaart te brengen welke aanpassingen er moeten worden gedaan in de manier waarop producten worden geproduceerd en gebruikt.

In een lineaire economie, zoals afgebeeld in onderstaande afbeelding, wordt er tijdens de productie en in de retail waarde toegevoegd aan een component of product. Grondstoffen worden gewonnen, verwerkt tot componenten en uiteindelijk tot producten die in de winkel komen te liggen. Op het verkoopmoment vertegenwoordigt het product de hoogste waarde, waarna de waarde zodra de consument of gebruiker het product thuis of op het werk heeft, snel afneemt. Na een relatief korte levensfase wordt een product afgedankt, waarna de waarde wordt vernietigd als het op de afvalberg belandt. Maar een klein deel van de grondstoffen is vaak geschikt voor hergebruik.

Het businessmodel in de lineaire economie is dus gericht op het verkopen van zo veel mogelijk producten. Dit zorgt voor een prikkel voor producenten om producten te ontwerpen die een relatief korte levensduur hebben. Bron: Master circular business with the value hill (Circle Economy, Nuovalente, Het Groene Brein, TU Delft Sustainable Finance Lab, CLICKNL)

Waarde piramide

In een circulaire economie wordt de levensduur van producten verlengd en wordt de hoge waarde van een product zo lang mogelijk, of zelfs voor altijd, behouden. Kijkend naar de waarde piramide betekent dit dat tijdens de productiefase (voor gebruik) waarde wordt toegevoegd waarna een product zo lang mogelijk in de gebruiksfase wordt gehouden. Wanneer dit niet langer mogelijk is doordat een product mankementen vertoont, bepaalde onderdelen zijn versleten of het niet langer up-to-date is, kan met onderhoud of reparatie de levensduur verlengd worden. Het is vervolgens van belang dat een product na de gebruiksfase zo langzaam mogelijk omlaaggaat op de waardepiramide. Als onderhoud of reparatie geen mogelijkheid meer is, kunnen producten mogelijk nog wel gerefurbished worden, componenten hergebruikt worden of kunnen waardevolle grondstoffen d.m.v. recycling teruggewonnen worden. Bron: Master circular business with the value hill (Circle Economy, Nuovalente, Het Groene Brein, TU Delft Sustainable Finance Lab, CLICKNL).

Om de transitie van een lineaire economie naar een circulaire economie te realiseren, moeten een breed scala aan economische activiteiten opnieuw worden ingericht. Bijvoorbeeld de manier waarop logistiek is georganiseerd, hoe grondstoffen worden verwerkt en hoe producten worden ontworpen. Bedrijven spelen hier een grote rol in en ontwikkelen nieuwe businessmodellen waarmee waarde wordt geoptimaliseerd en die een andere omgang met producten beogen. Hergebruik van materialen levert een mogelijke besparing van kosten op en servicemodellen bieden nieuwe kansen in het versterken van de relatie tussen leverancier en klant.

Methoden

Er is een analyse uitgevoerd naar bestaande reststromen (CE grondstoffen). Onderstaande ‘Sankey’ diagram geeft hier een visuele weergave van de reststromen die geïdentificeerd zijn in verschillende regio’s. Het volgende is in kaart gebracht:

  • In- en uitgaande materialen bij de bedrijventerreinen (gewicht & volume).

  • Locatie waar deze materialen vrijkomen en naar toe worden gebracht.

  • Hoeveelheid en type materialen.

  • Waarde en (potentiële) herbruikbaarheid van de materialen.

  • Milieu-impact van de materialen.

  • Inzamelstructuur, mate van circulariteit en logistiek.

Waarde & ecokosten

Er zijn tijdens de data analyse 500+ afvalstromen (substromen) geïdentificeerd en deze zijn teruggebracht naar 20 hoofdstromen. De analyse richt zich op een deel van de afvalstoffen, zo komen onder andere afvalstoffen die worden ingezameld via route inzameling, stromen die niet gemeld hoeven te worden bij het LMA (op basis van het besluit melden) en stromen die naar het buitenland worden afgevoerd niet terug in het overzicht. Het is dus geen compleet overzicht met alle vrijkomende afvalstoffen. Voor de afvalstromen zijn twee waarden bepaald op basis van actuele marktdata. De potentiële waarde is de nieuwprijs (euro) per ton. De huidige waarde is de prijs (euro) die betaald moet worden, of ontvangen wordt, voor het materiaal als afval. Het verschil tussen deze twee is de maximale circulaire potentie van een afvalstroom. Voor een indicatie van de milieu impact zijn ecokosten gebruikt. Voor hout bedragen per euro circulaire potentie de ecokosten 0,32 euro. Dat betekent dat de milieuschade per euro hout neer komt op 32 eurocent.

Ecokosten
Iedere (bedrijfs)activiteit of materiaalgebruik heeft een bepaalde milieu impact. Deze kan positief zijn bv. door bomen te planten wordt er CO2 vastgelegd, of negatief zijn, bv. door te werken met giftige pesticiden gaat biodiversiteit verloren. Om negatieve impact ongedaan te maken, zijn preventiemaatregelen nodig. Denk bijvoorbeeld aan het investeren in windmolens op zee, waardoor de schade die de uitstoot van CO2 doet aan het ecosysteem wordt verminderd. Preventiemaatregelen die nodig zijn om een bepaalde milieu impact te verminderen worden uitgedrukt in ecokosten. Hierin worden meerdere vormen van milieuvervuiling meegenomen (verzuring, vermesting, smog- en stofvorming, verbruik van (zware) metalen en gebruik van fossiele brandstoffen en land).

Waarde per bedrijventerrein

Na het onderzoeken van de potentiële circulaire waarde per CE grondstof is een onderverdeling gemaakt van circulaire potentie per bedrijventerrein. Onderstaande (interactieve) tabel geeft de waarde weer voor de onderzochte bedrijventerreinen in Zuid-Holland zuid & de Zuid-Hollandse eilanden. Door op de bollen te klikken kan zelf onderzocht worden hoeveel waarde er in de regio beschikbaar is en hoe deze stromen worden verwerkt.
​Voor elk van de geanalyseerde bedrijventerreinen zijn verschillende gegevens inzichtelijk gemaakt, van hoe groot het terrein is (in hectare) tot en met het percentage aan gerecycleerde materialen dat vrijkomt.

Verdiepende data analyse (Pareto analyse) CE grondstof

Er is middels een Pareto analyse een selectie gemaakt van de meest kansrijke stromen (CE grondstof) op basis van het aantal logistieke bewegingen, de financiële waarde en milieu impact. 20% Van de stromen vertegenwoordigt hierbij 80% van de waarde. De onderstaande interactieve grafiek geeft de CE grondstoffen weer met de hoogste potentie voor circulariteit in de regio Midden-Holland. 

Circulaire bedrijventerreinen Midden-Holland. Pareto analyse van materiaalstromen. Waarde, Ecokosten, gewicht & vervoersbewegingen (2019).

Geografische analyse per bedrijventerrein

Onderstaande (interactieve) tabel geeft de potentie weer voor de onderzochte bedrijventerreinen in Midden-Holland. Door op de balken te klikken kan zelf onderzocht worden waar deze waarde vandaan komt (grondstof categorie) en zelfs uit welk type materialen deze stroom bestaat.
De (nieuwe) Wetering representeert de meeste waarde van alle bedrijventerreinen. In totaal is er voor meer dan €40 miljoen euro aan materialen als afvalstroom te vinden. Het grootste gedeelte hiervan is afkomstig van ijzer en staal uit de bouw & sloop. Vrijwel alle bedrijventerreinen vertonen een duidelijk profiel als het gaat om CE grondstoffen. Er zijn maar een paar bedrijventerreinen met veel verschillende stromen (Molenwetering,  Gouwepark, Kromme Gouwe). Klik op de figuur en bekijk waar de waarde van jouw bedrijventerrein vandaan komt.
Onderstaande ‘Power BI’ visualisatie geeft de reststromen geografisch weer per bedrijventerrein. Selecteer de gemeente of het bedrijventerrein naar interesse en analyseer de resultaten.

 

CE grondstof benutten in CE kans

Op basis van de inzichten uit de circulaire bedrijventerreinen scan zijn verschillende Circulaire Economie (CE) kansen geïdentificeerd waarin circulaire oplossingen worden getoond per CE grondstof. Deze vormen een eerste aanzet van een overzicht voor kansrijke clusteringen, logistieke optimalisaties en een uiteindelijke reductie van afvalstromen.

De CE kansen bieden: 

  • Oplossingen op gebied van circulair inkopen.

  • Oplossingen op gebied van vermijden afval- en reststromen.

  • Oplossingen voor de verbeterde recycling van grondstoffen.

  • Logistieke oplossingen voor transport van materialen (volume reductie, gezamenlijke inzameling etc.) en kansen om deze te bundelen.

  • Implementatie van last-mile oplossingen.

  • Kennisuitwisseling en strategische groei in de regio.

Betrouwbaarheid van de analyse en resultaten

De reststromen scans vormen een verkennende analyse en zijn uitgevoerd met data uit het jaar 2019. Elk jaar kan het door verschillende economische activiteiten variëren hoeveel reststromen en welk type reststromen er ontstaan. De CE grondstoffen en CE kansen vormen daarmee een eerste indicatie van de mogelijkheden die er zijn met betrekking tot het meer hergebruiken van afval- en reststromen. Ook zijn de resultaten gebaseerd op de afval meldingen uit de LMA-database. Deze database wordt gevuld door het bedrijf waarvandaan de afvalstroom afkomstig is. Daar kunnen fouten bij gemaakt worden waardoor de data geen werkelijke representatie is van de afvalstromen in de regio.

Analyse directe / indirecte materiaalstromen en tussenhandel

Nader onderzoek naar de data van het LMA heeft uitgewezen dat een groot deel van de stromen afkomstig is van ‘Tussenhandelaren’, dit zijn handelaren die soms fysiek een overslag hebben op een van de bedrijventerreinen, maar ook bedrijven die enkel vanuit een kantoorgebouw opereren. Deze bedrijven zitten in de handel van afval- en reststromen. Deze tussenhandel beïnvloedt het beeld van de totale afvalstromen afkomstig van de bedrijventerreinen. De tussenhandelaren zijn in de kansenkaart en de analyse van de materiaalstromen daarom buiten beschouwing gelaten zodat alleen de daadwerkelijke materiaalstromen die ontstaan vanuit de bedrijfsactiviteiten van de bedrijven op de bedrijventerreinen zichtbaar zijn gemaakt. Onderstaande (interactieve) visualisatie is een weergave van deze stromen.